صلح پایدار (یک طرح فلسفی)؛ ایمانوئل کانت

دموکراسی­ها با یکدیگر نمی­ جنگند:  Democracies Don't Fight Democracies

عنوان اصلی کتاب عبارت است از:

Toward Perpetual Peace; A Philosophical Sketch

ترجمه فارسی این عبارت، به این ترتیب است: «به­سوی صلح پایدار؛ یک طرح فلسفی». چنانچه از این عنوان برمی­آید، این کتاب صرفا یک طرح[1] است که از سوی کانت ارائه شده است، و از این جهت، تشابهی با کتاب­های مدرسی و آکادمیک ندارد و همان­طور که در مقدمه اشاره کردیم مانند طرح سنت پیر، مجموعه­ای از اصول و مواد را دربردارد. این کتاب از مقدمه یک صفحه­ای، دوبخش اصلی و خاتمه تشکیل شده است. 

 گزارش محتوا

در مقدمه کوتاه، کانت با زبان کنایه و طعنه، دو نکته را متذکر می­شود:

الف. تصویر گورستانی که بر دیوار یک مسافرخانه هلندی نصب شده بود و بر روی آن نوشته شده بود: The Perpetual Peace (صلح پایدار). کنایه از اینکه صلح پایدار و ابدی تنها در گورستان و میان اموات تحقق می­یابد. کانت می­گوید عدم تحقق صلح پایدار میان زندگان به یکی یا همه این سه چیز برمی­گردد: عموم انسان­ها، سران کشورها که اشتهای سیری­ناپذیری برای جنگ دارند و فیلسوفانی که تنها رؤیای صلح را در سر می­پرورانند.

ب. سیاستمداران با نگاه تحقیرآمیز به آرای دانشمندان و فیلسوفان نگاه می­کنند و معتقدند کشور را بر اساس تجربه باید اداره کرد نه نظریه. کانت این تذکر را می­دهد تا نوشته­اش از برداشت­های نادرست در امان بماند و او را متهم به یوتوپیایی و آرمان­گرایی و خیال­بافی نکنند.^[3] کانت در متمم دوم در بخش خاتمه می­گوید: نه فیلسوف می­تواند پادشاهی کند، زیرا دیگر نمی­تواند آزادانه صحبت کند و نه پادشاه می­تواند فیلسوفی کند. چاره این است که پادشاه اجازه دهد تا فیلسوف آزادانه حرفش را بزند و پادشاهان را اطمینان باشد که فیلسوفان اغراض سوء و فتنه­آلود ندارند.^[4]

اصول مقدماتی

1. هیچ پیمان صلحی که در آن، به­طور ضمنی دستاویزی برای جنگ در آینده حفظ شده باشد، معتبر نخواهد بود.

2. هیچ کشور مستقلی نباید تحت مالکیت کشور دیگر درآید. [از هر راهی که می­خواهد باشد: وراثت، مبادله، خریدوفروش، هبه].

3. ارتش­های ثابت به­تدریج برچیده شوند. 

4. استقراض خارجی ممنوع است.

5. هیچ کشوری حق ندارد با اعمال زور در تشکیل یا اداره کشوری دیگر دخالت کند.

6. دو کشور درگیر جنگ، نباید به اقداماتی دست زنند که اعتماد متقابل در زمان صلح آینده را از بین ببرد. 

به­ بیان کانت، این شش اصل مقدماتی، قوانین بازدارنده^[15] هستند که خود بر دو قسم­اند:

الف) اصولی که مطلقا معتبر هستند و فورا باید عملی شوند: اصول 1، 5، 6.

ب) اصولی که بسته به شرایط معتبر هستند و امکان تأخیر در آنها ممکن است: اصول 2، 3، 4.^[16]

اصول قطعی

1. ساختار مدنی همه کشورها باید جمهوری باشد.^[17]

مباحث کانت در این بخش از کتاب به این شرح می­باشد:

الف. جمهوری چیست؟ ساختار جمهوری دارای سه ویژگی است: آزادی اعضای اجتماع به­عنوان افراد انسانی؛ تبعیت همه افراد اجتماع از قانون مشترک به­عنوان افراد تحت حاکمیت؛ و قانون برابر و مساوات میان اعضا به­عنوان شهروندان یک کشور.

ب. چگونه ساختار جمهوری، صلح پایدار را موجب می­شود؟ در این باره، سه تبیین وجود دارد:

اول. تبیین هنجاری: فرهنگ دموکراتیک مبتنی بر چانه­زنی، مذاکره و سازش است و این جنگ را می­کاهد.

دوم. تبیین ساختاری: محدودیت در قانون­گذاری، سیاست­گذاری و فرایند تصمیم­سازی احتمال جنگ را می­کاهد.^[18]

سوم. تببین اقتصادی: رابطه اقتصادی کشورها با یکدیگر و «تجارت آزاد» احتمال جنگ را کاهش می­دهد.^[19]

ج. ساختارشناسی حکومت­ها و تمییز جمهوری از غیر آن: کانت، این بحث را با این پرسش آغاز می­کند که «آیا ساختار جمهوری، تنها ساختاری است که می­تواند ما را به سوی صلح پایدار رهنمون شود؟» در پاسخ به این پرسش،  کانت به بررسی طبقه­بندی حکومت­ها می­پردازد و بر دو اساس «تعداد حاکمان» و «کیفیت حکومت» به بررسی حکومت­ها پرداخته و پنج نوع حکومت را شناسایی کرده است تا در این میان، جایگاه نظام جمهوری مشخص شود.^[20] در جدول زیر، طبقه­بندی کانت ارائه شده است.

دموکراسی از نظر کانت، به­معنای دقیق کلمه «استبدادی» است و عموم مردم - با اینکه از وصف کلیت برخوردار نیستند - هم تصمیم­گیرنده هستند و هم مجری.

از میان سه شکل حکومت، دموکراسی به­معنای دقیق کلمه و ضرورتا استبدادی است، چراکه این شکل حکومت، قوه مجریه­ای را بنیاد می­نهد که در آن، «عموم» مردم درباره – وحتی اگر لازم باشد علیه – یک فرد [درحالی­که خود او موافقتی ندارد] تصمیم­گیری می­نماید. بدین ترتیب، عموم مردم درحالی به تصمیم­گیری می­پردازند که از عمومیت کامل برخوردار نیستند و این بیانگر تضاد اراده عمومی با خود وی و با آزادی است.[23]

2. قانون ملل، باید بر فدراسیون کشورهای آزاد بنا شود.^[26]

دومین اصل طرح صلح پایدار، تشکیل فدراسیونی متشکل از کشورهای آزاد است. ایده کانت این است که باید ساختار سیاسی جمهوری در میان تمامی ملل بسط یابد و این می­تواند به تشکیل «جامعه ملل» منجر شود. ایده تشکیل یک سازمان فراملی که بخشی از اختیارات کشورها را در راستای مهار تنش­های میان کشورها از آنان سلب و برای خود اثبات کند، مخصوص به کانت نیست و اندیشمندان پیش از وی چنین طرحی را مطرح کرده بودند. امریک کروسه در مباحث حکومتی نوین (1623) تشکیل فدراسیونی از کشورها را پیشنهاد می­دهد که از اقتدار کافی برای تحمیل صلح بر هر عضو نافرمان خویش، برخوردار باشد.[27] سالی وزیر لوئی چهاردهم در طرح بزرگ لوئی چهاردهم (1638) «جامعه بین­الملل مسیحی» را مطرح می­کند که با عنوان «صلح گالیایی» یا «صلح فرانسوی» مشهور است و بر قدرت شمشیر و اعمال زور برای ایجاد و بسط صلح مبتنی است.[28] ویلیام پن اندیشمند دیگری است در اثرش با نام به­سوی استقرار صلح در اروپای حال و آینده پیشنهاد پارلمانی متشکل از کشورهای اروپایی به­همراه حکومت تزار روسیه و امپراتوری عثمانی را ارائه می­کند که از عمومیت بیشتری نسبت به دو نظریه قبل برخوردار است.[29] بنابراین، کانت را باید در اصل اول از اصول طرح صلح پایدار نمایان دید. هیچ کدام از اندیشمندان قبلی بر ساختار داخلی کشورها به­عنوان یکی از متغیرهای اثرگذار بر صلح، پافشاری نکرده و این کانت است که به چنین ابداعی دست می­زند و از این روست که او را مبدع این نظریه می­دانند.

3. قانون جهان­شهری^[31]

سومین شرط، بهره­مندی جهانیان از حق «جهان­شهری» است. جهان­شهری یعنی «ارتباط عاری از خشونت میان انسان­ها از کشورهای مختلف و بر اساس حق و قانون».

کانت در این راستا «مهمان­نوازی جهانی» را مطرح می­کند؛ یعنی هنگامی که یک غریبه وارد سرزمین دیگری می­شود، حق دارد که دیگران با او به دشمنی رفتار نکنند.

دانلود متن انگلیسی کتاب:

Toward Perpetual Peace

دریافت
حجم: 716 کیلوبایت