اقتصاد سیاسی بین‌الملل

مرکانتیلیسم

مرکانتیلیسم یا ناسیونالیسم اقتصادی که فلسفه اقتصادی حاکم بر اروپا از قرن 15 تا اواخر قرن 17 بوده است معتقد است، سیاست خارجی اقتصادی باید منعکس کننده منافع دولت­ها باشد و مدیریت اقتصادی بخشی از تلاش دولت­ها برای تعقیب منافع ملی به­صورت ثروت، قدرت و اعتبار است. درحالی­که لیبرالیسم بر همکاری تأکید دارد، مرکانتیلیسم خودمحور بوده و به همکاری بین­المللی عنایت ندارد. سیاست دولت باید به نسبت سطح فعالیت اقتصادی آن، در راستای افزایش صادرات و کاهش واردات باشد. فعالیت اقتصادی مهم­ترین ابزار برای حداکثرسازی قدرت است.

·        برای تحقق شکوه و ثروت، دولت­های مرکانتیلیستی باید دو کار انجام دهند:

o       جهت دادن به اقتصاد داخلی در راستای تولید برای صدور

o       هدایت صنایع در راستای ارزش افزوده در سایه واردات مواد خام ارزان­قیمت

·        در این روند، دولت­های مرکانتیلیستی، از سویی بر کالاهای وارداتی تعرفه سنگین اعمال می­کنند و از سوی دیگر به صنایع داخلی یارانه می­دهند.

·        دو نوع مرکانتیلیسم:

o       تدافعی (خوش­خیم): حمایت از ارزش­های حیاتی و حفظ استقلال دولت در برابر جریان بین­المللی شدن تولید.

o       تهاجمی (بدخیم): راه­اندازی جنگ اقتصادی علیه سایر دولت­ها و پیروزی بر آنها.

·        دو دوره تاریخی تجدید حیات مرکانتیلیسم:

o       فاصله میان دو جنگ جهانی (1919 – 1939) که بحران بزرگ اقتصادی (1929 - 1939) را دربرمی­گیرد.

o       از 1970 که هژمونی امریکا مورد تردید جدی قرار گرفت.

·        اشاعه مرکانتیلیسم، سبب تغییر نگرش نسبت به نقش اقتصادی دولت شد. سیاست­های حمایت­گرانه دولت در قرن شانزدهم وسیله­ای برای افزایش قدرت دولت بود اما اینک ابزاری برای حمایت از حفظ استاندارد زندگی مردم، ایجاد اشتغال و فراهم نمودن آینده­ای بهتر برای آنان است.[1]

چالش­ها

این نظریه، اعتبار خود را با انتشار کتاب ثروت ملل توسط ادام اسمیت از دست داد. تأکید اسمیت بر این بود که صلاح نیست دولت به تولید محصولی مبادرت کند که در جاهای دیگر می­تواند آن را ارزان­تر به دست آورد. به­هرحال، مرکانتیلیسم اگر چه در تئوری مرده است اما در عمل بخشی از تفکرات اقتصادی برخی دولت­ها است.[2]