جنبشهای اسلامی معاصر

جنبش‌های اسلامی افغانستان

محمّدشریف عظیمی

زمینه جنبش‌های اسلامی: جنبش اسلامی به مفهوم بخشی ازامت که امکانات ومنابع فکری ومعنوی، مادی وانسانی خویش را برای برقراری حکومت اسلامی بسیج می‌کند (حاتمی، محمد رضا، بحرانی، مرتضی، 1392، ص 4) درافغانستان به دهه 1350 شمسی می‌رسد. کودتای 7 اردیبیهشت 1357 شمسی، توسط حزب دموکراتیک خلق مرکب ازجناح خلق و پرچم، با همکاری وطرح شوروی علیه حکومت جمهوری سردارمحمد داود خان ترتیب یافت. خود داود خان هم در 26 تیر سال 1352 شمسی با کودتای خانوادگی علیه ظاهرشاه آخرین شاه افغانستان، حکومت را جمهوری اعلام وخودرا رئیس جمهور خوانده بود. (دولت آبادی، 1387، ص 466 و 473). با پایان یافتن حکومت استبدادی نیم قرنه آل یحیی ازطوایف پشتونی، نورمحمد تره کی با کودتای مارکسیستی وبا قتل عام 29 نفر ازاعضای خانواده سلطنتی در 7 اردیبهشت 1357 با حمایت لوجیستیکی ونظامی شوروی براریکه قدرت نشست و نخستین بار هم روسیه، چهار روز بعد از کودتا، حکومت کودتاچیان را به رسمیت شناخت. دیری نپایید که حفیظ الله امین با قتل نورمحمد تره کی در 25 شهریور 1358، قدرت را به دست گرفت وخودرا اسلام گرا معرّفی کرد. امین نیز فقط حدود سه ماه حکومت کرد و روسیه با مداخله مستقیم امین را کشته و ببرک کارمل را در 6 دی 1358 با همراهی نیروهای نظامی شوروی ازمسکو آورده وجانشین وی نمود. ببرک کارمل می‌خواست شورش‌های مردمی را کنترل کند دست به حیله ای زد و تشکل‌هایی به نام شئون اسلامی را ایجاد کرد ولی شورش‌ها علیه حکومت کمونیستی عمومی شده بود. تا سرانجام با عدم موفقیت ببرک در اداره امور کشور، در 19 آبان 1365 رسماً خانه نشین شد و داکتر نجیب الله به‌عنوان رهبر حزب دموکراتیک خلق، رئیس دولت شد. (دولت آبادی، پیشین، ص 473 – 480).

نظریات نوسازی

مکتب وابستگی

پیرامون مکتب وابستگی از زمینه­ها، تبیین نظریه، مبانی و مفروضه­ها، سیاست­ها و خط­مشی­ها بحث خواهد شد و در نهایت به بررسی و مقایسه میان دو مکتب نوسازی و وابستگی خواهیم پرداخت.

 

1. زمینه‌ها

مکتب وابستگی، از دیدگاه جهان سوم به مسئله توسعه می­نگرد و طنین آواهایی است که از پیرامون به گوش می­رسد و با سلطه فکری مکتب امریکایی نوسازی به معارضه برمی­خیزد. زمینه­های تاریخی ظهور مکتب وابستگی عبارت است از:

اول: شکست برنامه اِکلا در امریکای لاتین؛ برنامه اِکلا، طرحی امریکایی بود که از سوی سازمان ملل متحد برای نوسازی امریکای لاتین ارائه شد. بسیاری از رژیم­های مردم­گرا در امریکای لاتین این سیاست را اجرا کرده و امیدهای فراوانی را برای رسیدن به رشد اقتصادی، رفاه و دموکراسی در سر می­پروراندند، اما پس از یک دوره رشد اقتصادی بسیار اندک در دهه 1950، رکود اقتصادی گسترده در دهه 1960 پدید امد که منجر به حدوث اعتراضات مردمی و سقوط رژیم­های مردم­گرا و روی کار آمدن رژیم­های سرکوبگر و نظامیان شد. بدبینی نسبت به برنامه اصلاحاتی اکلا و سرکوب فزاینده سیاسی و نارضایتی­های اقتصادی سبب شد که با فکر طرح­ریزی برنامه بنیادی­تری برای حل مشکلات کشورهای جهان سوم، نظریه­هایی که دارای تبار امپریالیستی هستند را به چالش بکشند.

دوم: ظهور نئومارکسیست‌ها؛ پیروزی انقلاب­های چین و کوبا، به گسترش شکل جدیدی از مارکسیسم در دانشگاه­های امریکای لاتین منجر گردید و یک نسل انقلابی را به وجود آورد که اعضای آن، خود را نئومارکسیست می­خواندند. بسیاری از مفاهیم کلیدی مکتب وابستگی برای انتقاد از برنامه اصلاحات اِکلا و همچنین مکتب نوسازی توسط همین نئومارکسیست­ها فراهم آمد.[1]

 

دولت و حکومت در فقه سیاسی

دولت در دائرة المعارف امریکانا اینگونه تعریف شده است: گروهی از مردم که در سرزمین معینی و تحت قیمومیت یک حکومت که بر ابعاد داخلی و خارجی حاکمیت دارد، زندگی می‌کنند.

فقه سیاسی به بخش یا مجموعه‌ای از مباحث فقهی منسجم و هماهنگ از قضایا، مسائل، موضوعات و احکام شرعی در حوزه سیاسی اطلاق می‌شود که بر مدار «فعل اجتماعی و سیاسی مکلف» تنظیم یافته و شکل گرفته است.

مباحثی که مورد بحث قرار گرفته‌اند:

• اصل عدم ولایت انسان بر انسان
• خاستگاه دولت و تاریخ تحول آن در اسلام
• سه الگو از نظام سیاسی اسلامی
• نظام خلافت
• نظام امامت
• شبکه‌های قدرت در نظام شیعی
• نسبت تئوریک اسلام و سیاست
• بررسی رویکرد انتقادی به رابطه دیم و دولت در نظریه جمهوری اسلامی
• بررسی تعارض ولایت فقهی با ولایت مردم و قانون
• بررسی تعارض جمهوریت و ولایت فقیه
• بررسی تعارض سه گفتمان اقتدارگرا، شریعت‌گرا و قانون‌گرا
• نسبت حکومت دینی و حکومت دموکراتیک

دریافت
حجم: 1.28 مگابایت
توضیحات: این فایل ویرایش شده است
توضیحات: این فایل به صورت درسنامه تنظیم شده است

نظریه‌های انقلاب

اسلایدهای نظریه‌های انقلاب

مطالبی که در این فایل مورد بحث قرار گرفته است:

• درس اول: تبیین و اهمیت موضوع
• درس دوم: مفهوم‌شناسی انقلاب
• درس سوم: خاستگاه تاریخی و دسته‌بندی نظریه‌های انقلاب
• درس چهارم: نظریه مارکس و لنین
• درس پنجم: نظریه کارکردگرایی (چالمرز جانسون)
• درس ششم: نظریه­‌های  روانشناختی (روانشناسی رهبران، محرومیت نسبی، توقعات فزاینده جیمز دیویس)
• درس هفتم: نظریه‌های بسیج منابع

دریافت
حجم: 5.31 مگابایت

نظریات نوسازی 5

4. بررسی نظریات نوسازی

  

تغییر اجتماعی و توسعه: آلوین سو

1. تبارشناسی: نظریات نوسازی در امریکا متولد شد و در مقابل آن نظریات وابستگی قرار دارد؛ تفاوت این دو نظریه در تعیین عامل عقب ماندگی جهان سوم است که  آن عامل را یا داخلی (نظریه نوسازی) و یا خارجی (نظریه وابستگی) می‌دانند. مکتب نوسازی دارای تبار امریکایی است، درحالی­که مکتب وابستگی در امریکای لاتین و توسط نومارکسیست‌ها ارائه شد. باید دانسته شود که از سال ۱۹۵۰ یک پارادایم در حوزه توسعه شکل گرفته است که از نظریه‌های  کلاسیک که به آن اشاره شد شروع می­شود و تا  نظریاتی از قبیل نظریه پایان تاریخ فوکویاما ادامه پیدا می­کند؛ بنابراین، نظریاتی مانند پایان تاریخ و برخورد تمدن­ها را نیز می­توان در حوزه نظریات توسعه جای داد.

جنبشهای اسلامی معاصر

حمله ناپلئون بناپارت در سال 1798 م به مصر، فصل جدیدی را در تحرک‌های فکری – سیاسی اسلامی گشود. البته پیش از این تاریخ، جنبش‌هایی با هدف احیای فکر دینی یا تجددطلبی اصلاحی و تجدیدطلبی فقهی در گوشه و کنار جهان اسلام ظهور یافته بود که از مهم‌ترین آن‌ها جنبش نوگرایی فقهی و فکری محمدبن‌عبدالوهاب در نجد در قرن هیجدهم (1703-1791)، جنبش ولی‌الله دهلوی در هند (1702-1762)، جنبش محمدبن‌علی شوکانی در یمن (1753-1823)، جنبش آلوسی در عراق (1802-1854)، جنبش محمدبن‌علی سنوسی در مغرب (1778-1859) و نیز جنبش محمدبن‌احمدالمهدی معروف به مهدی سودانی در سودان (1778-1859) است.

این فایل در دو فصل به بررسی ماهیت و آثار جنبشهای اسلامی معاصر می‌پردازد. فهرست مباحث مطرح شده از این قرار است:

فصل اول: ماهیت و رهیافت‌های مطالعه جنبش‌های اسلامی معاصر 5

الف. مفهوم شناسی 6

ب. خاستگاه جنبش‌های اسلامی معاصر 13

ج. رهیافت‌های مطالعه جنبش‌های اسلامی معاصر 17

د. گونه شناسی جنبش‌های اسلامی معاصر 23

فصل دوم: بررسی مهم‌ترین جنبش‌های اسلامی معاصر 28

1. جنبش‌های اسلامی افغانستان 28

2. جنبش‌های اسلامی در شبه قاره هند

3. جنبش سنوسی در لیبی 37

4. جنبش مهدی سودانی 41

5. جنبش‌ها و سازمان‌های اسلامی در آمریکا 47

6. سلفی گری در عربستان 55

7. جنبش‌های اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز 64

8. جنبش‌های اسلامی معاصر مالزی و اندونزی 72

9. جنبش‌های اسلامی معاصر در مصر 77

دریافت
حجم: 2.05 مگابایت

نظریات نوسازی 4

3. نظریات نوسازی؛ رویکرد سیاسی

نظریه کلمن: نظریه «تمایز ساختاری – برابری – قابلیت» کلمن تاحدی با نظریه جامعه­شناختی اسلمسر تشابه دارد، زیرا هر دو نظریه­پرداز بحث­های خود را با فرآیند تمایز ساختاری آغاز می­کنند. به­نظر کلمن،قواعد نوسازی سیاسی را باید در فرآیندهای زیر جستجو کرد:

·        انفکاک ساختار سیاسی؛

·        لائیک شدن فرهنگ سیاسی همراه با ویژگی برابری؛

·        افزایش قابلیت نظام سیاسی (کارآمدی) که در نتیجه دو عامل قبلی به دست می­آید.

جنبش‌های اسلامی در قفقاز

محدوده جغرافیایی

قفقاز، ناحیه‌ای در مرز آسیا و اروپا میان «دریای خزر» و «دریای سیاه» است که رشته‌کوه قفقاز در آن واقع است. قفقاز از نظر سیاسی به دو بخش قفقاز جنوبی و قفقاز شمالی تقسیم می‌شود. شمال رشته کوه قفقاز یه «قفقاز شمالی» و جنوب آن به «قفقاز جنوبی» موسوم است. هم اکنون رشته کوه قفقاز، مرز روسیه با سه کشور آذربایجان و گرجستان است.

برای دیدن در ابعاد بزرگتر، بر روی تصویر کلیک کنید

نظریات نوسازی 3

2. نظریات نوسازی؛ رویکرد اقتصادی

روستو، در کتاب خود با نام خیز به­سوی رشد خودنگهدارنده اظهار می­دارد که پنج مرحله عمده در جریان هر فرآیند رشد اقتصادی وجود دارد که از «جامعه سنتی» آغاز و به «جامعه مصرف انبوه» ختم می­­گردد. در میان این دو نقطه، مرحله­ای وجود دارد که روستو آن را «مرحله خیز» می­نامد. این پنج مرحله عبارتند از:

نظریات ژئوپلیتیک 4

4) نظریه کمربند شکننده

اس.بی.کوهن نظریه «کمربندهای شکننده» را مطرح کرد که منطقه خاورمیانه در آن جای می‌گیرد. بر اساس این نظریه، خاورمیانه میان دو قدرت برّی (شوروی) و بحری (آمریکا) قرار دارد و لذا در زیر فشار این دو قدرت خرد می‌شود. کوهن یک طرح کمتر جدلی از مناطق ژئواستراتژیک جهان ارائه داد که در آن خاورمیانه همراه با مصر، سودان و بخشی از لیبی را دربرمی­گرفت. کوهن نظریه کمربند شکننده را بدین‌صورت تعریف می‌کند: «یک منطقه وسیع با موقع استراتژیک اشغال‌شده توسط دولت‌های در حال کشمکش که بین منافع متضاد قدرت‌های بزرگ گیرکرده است».